Acute dystonie komt regelmatig voor en kan veel angst oproepen. Het is een beeld wat de de behandelaar de eerste keer mogelijk niet herkend, echter een volgende keer zeker zal herkennen!
Klinisch beeld
Een dystonie leidt tot abnormale houdingen of spasmen van de spieren van hoofd, hals, ledematen of romp.
Acute dystonie treedt in 95% van de gevallen op binnen de eerste 96 uur na de start van de antipsychotica of na het fors verhogen van de dosering (of na vermindering van een geneesmiddel dat gebruikt werd om de extrapiramidale symptomen te behandelen).
Soms ontstaat de acute dystonie tijdens de behandeling met een depotantipsychoticum, vaak binnen een paar dagen na de injectie. Dat komt omdat een nieuw depot tijdelijk een hogere bloedspiegel geeft van het antipsychoticum.
De dystonie kan in alle spiergroepen optreden maar komt vooral voor in het hoofd-hals gebied. Een dystonie van de nek, kaakklem, mondopeningdystonie, grimasseren, omhoogdraaien van de ogen, dichtknijpen van de ogen, slikproblemenen slecht gearticuleerd spreken door een dikke of uitpuilende tong. Een strak gevoel in de tong of keel kan duiden op een lichte vorm van acute dystonie. Soms zijn alleen de handen aangedaan, of slechts een paar vingers. Een acute dystonie kan zich uitbreiden waarbij bijvoorbeeld de kaak, nek, rugspieren en armen en/of benen mee kunnen doen. Acute dystonie kan over de dag variëren in ernst en soms voor korte tijd vrijwel afwezig zijn. Acute dystonie veroorzaakt vaak angst en/of pijn en kan achterdochtige reacties geven zoals `men bestuurt mij’ of `de dokter zit ook in het complot.
Uitzondering
Het onwillekeurig omhoogdraaien van de ogen heet oculogyre crisen. Deze bijwerking kan ook optreden als patient al langdurig op antipsychotica staat. Zoals hierboven beschreven, ontstaat acute dystonie altijd kort na het starten van een antipsychoticum (of ander middel) of na een forse dosisverhoging. De uitzondering is de oculogyre crisen die ook optreedt bij een stabiele bloedspiegel.
Publicaties
Yarar C, Yakut A, Carman KB, et al. Metoclopramide-Induced Acute Dystonia: Data From a Pediatric Emergency Unit. Pediatr Emerg Care 2020.
Wasif N, Wasif K, Saif MW. Bupropion-Induced Acute Dystonia with Dose Escalation and Use of Naranjo Nomogram. Cureus 2017; 9: e1157.
Harten PN, Hoek HW, Kahn RS. Acute dystonia induced by drug treatment. BMJj 1999; 319: 623-6.
van Harten PN, van Trier JC, Horwitz EH, Matroos GE, Hoek HW. Cocaine as a risk factor for neuroleptic-induced acute dystonia. The Journal of clinical psychiatry 1998; 59: 128-30.