Tardief betekent laat ontstaan en dyskinesie is een vloeiende onwillekeurige doelloze beweging die vaak continu aanwezig is.  Laat ontstaan betekent hier laat in de behandeling met antipsychotica, vaak na maanden tot jaren. Van de patiënten die langdurig antipsychotica gebruiken heeft ongeveer 40% tardieve dyskinesie. Lichtere gevallen herstellen nogal eens vanzelf maar ernstige vormen kunnen zonder behandeling vaak persisteren. Tardieve dyskinesie is te verdelen in orofaciale, ledematen romp en respiratoire dyskinesie.1-4

Orofaciale dyskinesie

Dit vormt het kernsyndroom en kenmerkt zich door onwillekeurige bewegingen van de tong, kaak, lippen of gezichtsspieren, bijvoorbeeld wormachtige bewegingen van de tong; uitstulpen van de tong in de wang (bon-bon sign), kauwbewegingen, uitstulpen van de lippen, trekkingen in het gelaat en veelvuldig knipperen met de ogen.

Ledematen-romp dyskinesie

Dit kenmerkt zich door dansachtige onwillekeurige bewegingen van de romp en de ledematen bijvoorbeeld vingers die voortdurend bewegen (pianospelende vingers), onregelmatige bewegingen van de tenen, en zelfs copulerende bewegingen van het bekken.

Respiratoire dyskinesie

Respiratoire dyskinesie kenmerkt zich een te snelle onregelmatige ademhaling. Soms gaat het ook gepaard met geluiden, benauwdheid of kortademigheid. De respiratoire dyskinesie wordt komt zelden geïsoleerd voor en gaat meestal samen met de orofaciale dyskinesie. Tijdens de slaap is de dyskinesie verdwenen. Er is geen specifieke (laboratorium)test om de diagnose tardieve dyskinesie te bevestigen

Filmpjes

Dit is duidelijk voorbeeld van orofaciale dyskinesie gecombineerd met dyskinesie van de vingers. Er is voortdurend sprake van dyskinetische bewegingen van de tong die zo nu en dan ook uit de mond komt. Daarnaast zijn veel spieren rond de mond aangedaan wat zich uit in snoetjes trekken, openen en sluiten van de mond en kaakbewegingen. Ook de halsspieren zijn aangedaan. De handen zijn kort in beeld en bewegen dyskinetisch. Je hoort patiënte ook snel en onregelmatig ademhalen wat zou kunnen  duiden op tevens aanwezig respiratoire dyskinesie.

Publicaties

1. Patel RS, Mansuri Z, Motiwala F, et al. A systematic review on treatment of tardive dyskinesia with valbenazine and deutetrabenazine. Ther Adv Psychopharmacol 2019; 9: 2045125319847882.

2. Sienaert P, van Harten P, Rhebergen D. The psychopharmacology of catatonia, neuroleptic malignant syndrome, akathisia, tardive dyskinesia, and dystonia. Handb Clin Neurol 2019; 165: 415-28.

3. Stegmayer K, Walther S, van Harten P. Tardive Dyskinesia Associated with Atypical Antipsychotics: Prevalence, Mechanisms and Management Strategies. CNS Drugs 2018; 32(2): 135-47.

4. Mentzel CL, Tenback DE, Tijssen MA, Visser-Vandewalle VE, van Harten PN. Efficacy and safety of deep brain stimulation in patients with medication-induced tardive dyskinesia and/or dystonia: a systematic review. J Clin Psychiatry 2012; 73(11): 1434-8.